فصل بهار به نیمه‌های راه رسیده و اردیبهشت به نفس نفس افتاده است. امّا به زودی فصلی نو آغاز می‌شود. فصلی که برخلاف تمام فصول، روزهایش بیش از 25 روز نیست. فصلی که گرمایش می‌سوزاند و سرمایش باعث انجمادی طولانی مدت خواهد شد.
بله، درست حدس زدید.
در آستانه‌ی فصل امتحانات هستیم. فصلی که همیشه چهار ستون بدن اغلب دانش‌آموزان را لرزانده است. اما آیا نمی‌توان کاری کرد که این فصل دلهره‌آور، خوب و دلخواه بگذرد؟ بدون شک پاسخ مثبت است. زیرا در مقابل گروهی که نام امتحان آن‌ها را به وحشت می‌اندازد، گروهی دیگر فصل امتحانات را بسیار عادی آغاز می‌کنند و با آرامش پشت سر می‌گذارند. مطمئناً همه می‌توانند راه‌هایی را که به آرامش ختم می‌شوند، تجربه کنند و از گذران چنان روزهایی لذّت ببرند.
در این نوشته، امتحان و حواشی آن را در سه بخش مورد بررسی قرار می‌دهیم و برای کسب نتیجه‌ی بهتر در هر بخش، توصیه‌هایی را ارائه خواهیم کرد.
نخست : قبل از آزمون
1 – تفکر و کسب معدل
برای کسب رتبه یا نمره‌ی خوب، دو راه وجود دارد. یکی آن‌که برای گرفتن نمره، درس بخوانید و دیگر آن‌که سعی کنید باسواد باشید. این دو روش، نتایج متفاوتی دارند. خیلی از دوستان‌تان را می‌شناسید که با پرخوانی در شب امتحان، نمره و معدل بالایی را به دست می‌آورند ولی سواد و معلومات عمیق و کافی ندارند و توانمند نیستند. در مدت کوتاهی از آموخته‌های‌شان جز یک اثر باستانی، چیزی بر جای نمی‌ماند. حالا به نظر شما این‌ها در تحصیل، آدم‌های موفقی هستند؟
اگر صرفاً برای گرفتن نمره کار کنید، درس خواندن برای‌تان سخت‌تر می‌شود. دائم به دنبال آن هستید که هر چه زودتر کار تمام شود، چون برای رفع تکلیف کار می‌کنید. اگر صرفاً به دنبال نمره باشید با گرفتن یک نمره‌ی بد، احساس شکست می‌کنید چون به هدف تان نرسیده‌اید. به همین خاطر تحت فشار روحی قرار می‌گیرید. پس از پایان امتحان‌ها، از این که برای نمره‌ی 20 درس خوانده‌اید ولی نمره‌ی18یا 19 نصیب‌تان شده، خستگی بر تن‌تان می‌ماند و رضایتی از خود نخواهید داشت و همین عدم رضایت، انگیزه‌های شما را ضعیف می‌کند.
اما در مقابل، گروهی با عشق و انگیزه درس می‌خوانند، برای یاد گرفتن تلاش می‌کنند، به کارشان علاقه دارند و از زحمتی که می‌کشند، لذت می‌برند. به خاطر همین خوب خواندن خود، نمره گرفتن برای‌تان آسان می‌شود. بعد از تمام شدن دبیرستان هم از آن همه زحمات خود ناراحت و پشیمان نیستند. درست مثل آدم‌هایی که به عروسی می‌روند و از این که از خواب‌شان زده‌اند و تا صبح بیدار مانده‌اند، احساس خستگی و ناراحتی نمی‌کنند. اگر با قلب‌تان درس بخوانید، بهتر و زودتر به نمره‌ی بالا و موفقیت خواهید رسید.
2 - دست‌یابی به معدل بالا
برای ارتقاء نمرات، کارهای زیادی می‌توان انجام داد. اما تجربه‌ی بچه‌های ممتاز نشان می‌دهد که اگر فعالیت‌های زیر را دنبال کنید، به طور یقین بالاترین نمره را به دست می آورید.
الف) کلاس‌های غیردرسی خود را محدودتر کنید. نمی‌شود با 3روز کلاس زبان، موسیقی و… روی درس متمرکز شد. ساعات مطالعه‌تان را تا جایی که می‌توانید، افزایش دهید و بیشتر انرژی‌تان را روی درس خواندن متمرکز کنید.
ب) راز کسب نمره، عشق و علاقه و خوب درس خواندن است. تا وقتی برای پدر و مادر و معلم درس می‌خوانید، برای رفع تکلیف کار خواهید کرد. در این نوع درس خواندن‌ها، شور و کیفیتی وجود ندارد. در این صورت شما جزو آدم‌های نیمه موفق خواهید بود. ولی اگر به خاطر دل‌تان خوب درس بخوانید، در تحصیل و کسب نمره موفق می‌شوید.
ج) برای
خوب خواندن، به کتاب درسی مسلط شوید. تمامی مطالب، به ویژه دروس اختصاصی
را به طور مفهومی و دقیق بخوانید حتی اگر لازم بود از کتاب کمک درسی
استفاده کنید. تمام «فعالیت‌ها»، «مثال‌ها»، «فکر کنیدها»، «خود را بیازماییدها» و پرسش‌های انتهای هر فصل کتاب درسی را یک به یک و با دقت پاسخ دهید. این پرسش‌ها ارزش سؤالی زیادی دارند.
د) پس از مطالعه‌ی مفهومی و حل تمرین‌های کتاب، اشکالات خود را برطرف کنید. از نکاتی که آموخته‌اید، یادداشت بردارید سپس تمرینات مفهومی بیش‌تری از کتاب‌های کمک درسی حل کنید.
هـ) تمرین حل کنید. حل تست تا حدی به تسلط شما کمک می‌کند. هر چند می‌شود از تست به عنوان سؤال و مسأله استفاده کرد، ولی نباید حل تست را، آن هم با راه حل‌های تستی، جایگزین مسائل تشریحی کرد. حل تست بیشتر یک اندوخته برای کنکور سال بعد است. تازه باید مراقب باشید از راه‌حل‌های کوتاه تستی برای حل مسائل تشریحی به ویژه سؤال‌های امتحانات نهایی استفاده نکنید.
3 - کسب مهارت امتحان دادن
تقریباً همه‌ی بچه‌های سال سوم احساس می‌کنند همه چیز را می‌دانند و برای گرفتن نمره‌ی20 در امتحان‌ها شرکت می‌کنند، اما در عمل نمره‌ی کارنامه آن‌ها 3-2 نمره کمتر از انتظارشان است. اگر از آن‌ها علت را بپرسید، می‌گویند:«چیزی نبود، اشکالات، بی‌دقتی، بی‌خودی». اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که کم شدن نمره‌ی اکثر بچه‌های دبیرستانی، بیشتر به خاطر ضعف مهارت‌های امتحانی به ویژه مهارت نوشتاری آنان است نه بی‌دقتی. حواس‌تان جمع باشد برای کسب نمره‌ی بالا، خوب دانستن کافی نیست. باید یاد بگیرید آن چه که آموخته‌اید را خوب بیان کنید. برای این منظور:
الف) پس از یاد گرفتن کامل مطلب، حل تمرین‌های کتاب درسی و برطرف کردن اشکالات، نمونه سؤال‌های امتحانات نهایی یا هماهنگ کشوری را حل کنید. سعی کنید طرز پاسخ گویی به سؤال‌های نهایی را خوب بیاموزید. همچنین با دیدن کلید تصحیح امتحانات نهایی، به روش تصحیح اوراق خوب آشنا شوید.
ب) این خطاست اگر فکر کنید سؤال‌های امتحان نهایی سال بعد باید شبیه سالهای قبل باشد. اخیراً طراحان تلاش می‌کنند، سؤال‌های مفهومی را در قالب‌های جدید و نو طرح کنند. به همین خاطر تأکید می‌کنیم که روی عمیق خوانی و فراگیری دقیق مفاهیم و ریزه‌کاری‌های کتاب درسی تأکید بیش‌تری داشته باشید.
ج) مراقب باشید اگر بدخط هستید و از کارهای نوشتاری مانند حل تمرینات گریزانید، بیشتر در معرض بد امتحان دادن و پایین آمدن نمره‌ی معدل قرار دارید.
د) به اشکالات خود حساس باشید. بسیاری از بچه‌ها اشکالات ساده مانند خطای محاسبه، درست نخواندن متن سؤال و…. را اشکال نمی‌دانند. آن‌ها بلد نبودن‌های بزرگ را اشکال می‌دانند و بسیاری هم در توهم بلد بودن هستند. این نگرش دانش‌آموزی است که به اشکال و اشکال‌گیری حساس نیست. ولی دانش‌آموزان ممتاز حتی با یک اشتباه ساده‌ی محاسباتی، دوباره مسئله را حل می‌کنند. آن‌ها نسبت به ساده‌ترین اشکالات خود بی رحم هستند. این تجربه را از آن‌ها بیاموزید! برای گرفتن نمره‌ی 18یا19، دانستن مطلب کافی است، ولی برای گرفتن نمره‌ی 20، تسلط و حساسیت به اشکالات، اهمیت بیش‌تری دارد.
اکنون : در جلسه آزمون
اکنون به بیان برخی نکاتی می‌پردازیم که حاصل تجربیات گوناگون گروه‌های متخصص روان‌شناسی است. استفاده از این نکات سبب خواهد شد تا در جلسه‌ی امتحان آرامش بیش‌تری داشته باشید و طبیعتاً نتیجه‌ی دلخواه‌تان را نیز کسب کنید.
الف) اگر حوزه‌ی
امتحانی شما دبیرستان خودتان نیست، حتماً روز قبل از شروع امتحانات به محل
حوزه مراجعه کنید و زمان رسیدن به محل با احتساب امکان وجود ترافیک را در
نظر بگیرید.
ب) زمانی که بیرون سالن امتحان در انتظار به سر می‌برید، همواره به افرادی برمی‌خورید که سعی دارند، ثابت کنند که بیش از شما می‌دانند. خود را از آن‌ها
دور نگه دارید زیرا این افراد ممکن است تمرکز شما را بهم بریزند. چنانچه
خودتان را به خوبی برای امتحان آماده کرده باشید، جای نگرانی وجود ندارد.
همین انتظار می‌تواند به شدت به دانش‌آموزان استرس وارد کند، به‌خصوص زمانی که به‌نظر برسد افرادی آنجا حضور دارند که بیشتر از آنان می‌دانند.
ج) امتحان نهایی نیز مانند آزمون‌های دیگر است که در طول دوره‌ی تحصیل خود بارها تجربه کرده‌اید؛ پس با آرامش کامل در جلسه حضور بیابید.
د) قبل از امتحان، نفس عمیقی بکشید و تمام نگرانی‌هایی که ذهن‌تان را مشوش کرده است را خالی کنید.
هـ) در هنگام آزمون اگر پاسخ مسئله یا سؤالی را نمی‌دانید، زمان آزمون را در نظر داشته باشید وبه مسائلی بپردازید که جواب آن‌ها را به راحتی می‌دانید ودر باقی‌مانده‌ی وقت به سراغ مسائل مشکل‌تر بروید.
و) برای پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی که در مرحله‌ی اوّل به آن‌ها پاسخ نداده‌اید، طرح و برنامه داشته باشید. پیشنهاد می کنیم:
● ابتدا از پرسش‌هایی شروع کنید که وقت بیش‌تری می‌گیرند.
● سپس به پرسش‌هایی بپردازید که فکر بیش‌تری می‌خواهند.
● آن‌گاه پرسش‌هایی را جواب دهید که نمره‌ی بیش‌تری دارند.
● و در انتها پرسش‌هایی را که نمره‌ی کمتری دارند، پاسخ دهید.
ز) زمان امتحان دادن را طوری تقسیم‌بندی کنید که طی دو سوم از مدتی که در اختیار دارید، به پاسخ دادن به سؤال‌ها اختصاص یابد و یک سوم آن به مرور کردن پاسخ سؤال‌ها و تصحیح احتمالی بعضی از اشتباهات اختصاص پیدا کند.
ح) وقت خود را با فکر کردن در مورد سؤال‌های مشکل که جواب آن‌ها را نمی‌دانید، به هدر ندهید. در صورتی‌که پاسخ سؤالی را نمی‌دانید، آن سؤال را علامت بزنید و به سؤال بعدی بپردازید. در پایان می‌توانید روی این‌گونه سؤال‌ها بیشتر فکر کنید و احتمالاً جواب آن‌ها را پیدا کنید.
ط) در شروع امتحان، خودتان را با این جمله که امتحان سخت است، نترسانید. بسیاری از دانش‌آموزان در همان لحظه‌ای که در حال خواندن سؤال هستند، در ذهن خود تکرار می‌کنند که این سؤال یا این امتحان سخت است. چنین دانش‌آ‌موزانی، هرگز نمی‌توانند نمره‌ی خوبی از امتحان بگیرند. بهتر آن است که در زمان خواندن پرسش‌ها، تمام تمرکز خود را فقط بر روی پرسشی که می‌خوانید، قرار دهید.
ی) در صورتی‌که در پایان جلسه‌ی امتحان، وقت اضافه داشتید، بهتر است که جواب سؤال‌ها را مرور کنید و اگر اشکالی در آن‌ها مشاهده کردید، آن‌ها را اصلاح کنید.
ک) باید متوجه لغت‌های کلیدی باشید. وجود لغت‌هایی همچون: همیشه، بیشتر وقت‌ها، برخی وقت‌ها، هرگز، تنها، فقط، باید، به‌طور لازم، به‌طور کامل، به طور کلی و… در جمله ممکن است نحوه‌ی پاسخ‌گویی و نوع پاسخ شما را عوض کنند. بنابراین به این لغت‌های حساس و کلیدی توجه بیش‌تری داشته باشید.
ل) هرگز برای خارج شدن از جلسه‌ی امتحان، عجله نداشته باشید.
م) چنانچه در هنگام امتحان مشکلی برای‌تان ایجاد شد، حتماً با مراقبین جلسه در میان بگذارید.
ن) اعتماد به‌نفس داشته باشید. شما از دانش‌آموزان دیگر کمتر نیستید.
و نیز: پس از آزمون
اغلب دانش‌آموزان پایان آزمون را، پایان کار خود تلقی می‌کنند. در حالی که برای دانش‌آموزان کوشا و هدف‌دار، پایان آزمون، آغاز مرحله‌ای جدید است. آنان با این فکر که از این آزمون، چه درس‌ها و نتایجی گرفتند از جلسه خارج می‌شوند. پیشنهاد می‌کنیم:
الف) پس از آزمون، شرایط علمی و غیرعلمی را که پشت سر گذاشتید، برای خودتان یادداشت کنید. واکنش‌هایی که در حین آزمون و در برخورد با پرسش‌ها از خودتان نشان داده‌اید، به شما کمک می‌کند تا بتوانید خطاهای غیرعلمی خود را بهتر و دقیق‌تر بشناسید و در نتیجه بکوشید که در آزمون‌های بعد آن‌ها را تکرار نکنید و یا برای پیش آمدن شرایط ویژه‌ی تأثیرگذار، آمادگی داشته باشید.
ب) در محیطی آرام و به‌دور از هیاهو و غوغای دوستان و همشاگردی‌ها به بررسی پاسخ‌های‌تان در آزمون بپردازید. با صرف اندکی وقت و نیز استفاده از منبع اصلی طرح پرسش یعنی کتاب درسی، قادر خواهید بود که اشکالات و ایرادات خود را شناسایی کنید. یادتان باشد که این کار برای این نیست که نمره‌ی خود را حدس بزنید. بلکه برای آن است که نقاط قوت و ضعف علمی شما مشخص شود تا در آینده و در هنگام مطالعات بعدی با استفاده از آن‌ها، مطالعه‌ی ثمربخش‌تری داشته باشید.
ج) پس از بررسی علمی آزمون، پرونده‌ی آن درس را ببندید و با آغاز مطالعه‌ی درسی دیگر، شرایط جدیدی را برای خود ترسیم کنید.